Gerookte zalm met dille en mosterdsaus (Gravadlax), een lekker stukje zalm op de barbecue of in een sushirol met avocado en mayonaise: onder foodies is zalm al jaren een van de populairste vissoorten. En daar komt nog bij dat zalm barst van de omega-3 en onverzadigde vetten, waardoor het een uitstekende keuze is voor wie op zijn lijn of cholesterolwaarden moet letten of meer vitamine B12 en D binnen wil krijgen. Goed voor ons dus, maar helaas ziet het verhaal er voor de zalm zelf een stuk minder rooskleurig uit.
Overbevissing
Dat er sprake is van overbevissing weten de meeste mensen tot op zekere hoogte wel, maar hoe ernstig het er eigenlijk voor staat is lang niet bij iedereen bekend. Momenteel lijdt in Europa zo’n 88% van alle vissoorten eronder en worden er zelfs negentig vissoorten met uitsterven bedreigd. In 2014 publiceerde Greenpeace een rode lijst met bedreigde vissoorten, waar ook de wilde zalm uit de Atlantische oceaan op staat.
Hoe het zover heeft kunnen komen? Volgens Charles Braine, directeur van afdeling duurzame visserij bij WWF, komt het puur doordat vissoorten zo intensief geëxploiteerd worden dat ze er niet in slagen zich met hetzelfde tempo te vermeerderen en het er dus in rap tempo een stuk minder worden. Volgens de FAO worden de tien belangrijkste vissoorten overgeëxploiteerd en volgens Greenpeace houdt dit in dat er tegen 2048 geen zeevis meer zal zijn.
Dit grote probleem heeft verschillende oorzaken. Het is het gevolg van vergissingen op politiek en strategisch niveau, maar komt ook doordat niemand weet van wie de vis nu eigenlijk is. Bovendien wordt de bedreiging op vissen ook op een natuurlijke manier in stand gehouden doordat vissen niet kunnen overleven in het verstoorde ecosysteem – en dan hebben we het nog niet eens over de klimaatverandering. Meer weten over overbevissing van onder andere de kabeljauw? Lees dan hier ons uitgebreide artikel dat we hier al eerder over schreven.
Het verhaal van de zalm
Ook de populatie van wilde zalm (uit de Atlantische oceaan) is alleen in het afgelopen jaar al met 80% afgenomen. Maar de achteruitgang van deze vissoort kent al een veel langere geschiedenis. Uit onderzoek van de Radbout Universiteit blijkt dat de zalm die ooit in Nederlandse wateren aanwezig was, werd weggedreven door de opkomst van watermolens.
Wat heeft dat nou weer met elkaar te maken, denk je nu misschien? Dat heeft te maken met het feit dat het water door de wintermolens een stuk stiller was waardoor de grindbodem (waar de zalm zijn eitjes in legt) in rivieren bedekt werd met sendiment. Zonder grindbedden dus geen zalm! Rob Lenders, de leider van dit onderzoek schat dat de populatie zalm begin 1900 al met 99% gedaald was ten opzichte van 1260.
Het is moeilijk voor te stellen dat zalm ooit in overschot was, maar voor velen zorgt nou juist deze onwetendheid ervoor dat ze niet inzien hoe dramatisch de afname van de zalmpopulatie (en alle andere vissoorten) nou eigenlijk is.
Kweekvis: het alternatief?
Om overbevissing tegen te gaan wordt er steeds meer zalm gekweekt, maar ook dat biedt niet echt een uitkomst. Ten eerste worden de kweekvissen gevoerd met vis dat nog wel afkomstig is uit de zee waardoor het de overbevissing van andere vissoorten niet tegenhoudt. Daarnaast zijn er veel te veel kwekerijen die niet-duurzaam te werk gaan door kleurstoffen aan de zalm toe te voegen en gebruik te maken van antibiotica en afval, welke in het geval van ‘open kweeksystemen’ uiteindelijk in het zeewater terecht komen.
Om dit tegen te gaan stelde het WWF een gedragscode voor kwekerijen op, en wie zich daaraan houdt krijgt de stempel Aquatic Stewardship Council. Ook duurzame visserijen krijgen zo’n stempel: zo loopt Alaska bijvoorbeeld ver voorop in het duurzaam kweken én beschermen van zalm. Ze houden de vispopulatie hierbij door de vissen een voor een te tellen, waardoor ze precies weten met welke aantallen ze te maken hebben. Pas als er voldoende zalm de rivier is ingezwommen mogen de vissers gaan vissen.
Hoe weet je wat je koopt?
Het is nogal wat, al die verschillende oorzaken en gevolgen omtrent overbevissing. Maar hoe kan je nou voorkomen dat je hier als consument aan bijdraagt? Een aantal tips:
- Controleer de streek van herkomst: Aan de herkomst van de vis kan je goed afleiden onder welke omstandigheden de zalm is gevangen. Zo kan je zalm uit Chili en Rusland beter vermijden, terwijl zalm uit Alaska, Schotland, Noorwegen, Brits Colombia in Canada en de Stille Oceaan onder goede omstandigheden is gevangen.
- Check het certificaat: Zorg in ieder geval dat er een certificaat/keurmerk op de verpakking staat. Er is het MSC, oftewel Gecertificeerde Duurzame Visserij, keurmerk en het ASC-keurmerk, wat staat voor verantwoorde kweek. Voor zalm zonder certificaat beoordeel je de omstandigheden met behulp van de viswijzer op goedevis.nl
- Is het gekweekt of wild gevangen? Over het algemeen is het altijd beter om voor gevangen vis te gaan. Hoewel er ook verschillende biologische kweekzalm verkocht wordt in supermarkten, bestaat er nog veel onduidelijkheid over de exacte verschillen tussen biologische en gewone kweekzalm.
- Supermarkt of verse visboer/-markt: Zalm in de supermarkt is sowieso niet vers, maar door middel van het etiket kan je in de supermarkt wel beter achterhalen wat de herkomst is en of deze een certificaat heeft. Bij de visboer of op de markt moet je dat maar van de verkoper aannemen.
Bij het op een verantwoorde manier aanschaffen van een lekker stukje zalm is de viswijzer dus je grootste vriend. Maak er gebruik van: het zou toch zonde zijn om door al die negatieve verhalen een van de lekkerste vissoorten tegenwoordig helemaal over te slaan? En naast dat je je bij het kopen van zalm afkomstig uit bijvoorbeeld Alaska niet schuldig hoeft te voelen, zal je ook versteld staan van de (natuurlijke, en dus niet door kleurstoffen geproduceerde) felroze kleur van deze zalm, én natuurlijk de volle smaak. Wedden dat die gravadlax, gegrilde zalmfilet of sushi rolletjes opeens nog een stuk lekkerder smaken?